W międzynarodowym handlu i transporcie należy być przygotowanym na różnorodne procedury, które mogą pojawić się na różnych etapach przewozu towarów. Dotyczą one między innymi sprawdzenia kompletności dokumentów oraz zgodności z przepisami obowiązującymi w kraju importu lub eksportu. Oprócz standardowej odprawy celnej, w pewnych przypadkach może mieć miejsce również kontrola celna. Warto wiedzieć, że nie zawsze wynika ona z podejrzeń o nieprawidłowości – często towary wybierane są do kontroli losowo. W niniejszym artykule opisujemy, czym dokładnie jest kontrola celna, kiedy może zostać przeprowadzona, jak wygląda jej przebieg i jak najlepiej się do niej przygotować.

Czym jest kontrola celna?

Kontrola celna, to zestaw czynności realizowanych przez funkcjonariuszy Krajowej Administracji Skarbowej, mających na celu sprawdzenie określonego ładunku. Może być przeprowadzona zarówno w trakcie standardowej odprawy celnej, jak i losowo – bez wcześniejszych podejrzeń o nieprawidłowości. Jej celem jest wykrycie potencjalnych naruszeń prawa, ale także wskazanie uchybień lub błędów w procedurze przewozowej.

Przeprowadzenie kontroli może wpłynąć na opóźnienie dostawy, zwiększenie kosztów transportu, a nawet uniemożliwienie wprowadzenia towaru na terytorium danego państwa.

Warto zaznaczyć, że kontrola celna może mieć miejsce nie tylko podczas odprawy, ale również w trakcie samego transportu.

Co zwraca szczególną uwagę funkcjonariuszy celnych?

1. Nieprawidłowości w dokumentacji
   Celnicy zwracają uwagę na zgodność i kompletność dokumentów, takich jak faktury, świadectwa pochodzenia, licencje czy certyfikaty (np. sanitarne lub fitosanitarne). Jakiekolwiek braki lub nieścisłości mogą skutkować zatrzymaniem towaru.
2. Podejrzenie zaniżenia wartości
   Organy celne mogą sprawdzać, czy zgłoszona wartość towarów odpowiada ich realnej wartości rynkowej. Celowe zaniżenie wartości w celu zmniejszenia należnych opłat celnych, VAT-u czy akcyzy jest traktowane jako naruszenie prawa i może prowadzić do dodatkowych sankcji.
3. Podejrzenie przemytu
   W sytuacji, gdy istnieją przesłanki sugerujące, że przewożone towary są nielegalne (np. broń, narkotyki), celnik ma prawo przeprowadzić szczegółową rewizję ładunku.

Warto dodać, że kontrola może mieć również charakter losowy – nawet jeśli nie ma konkretnych podejrzeń. Takie działania służą przede wszystkim prewencji oraz sprawdzeniu zgodności z obowiązującymi przepisami.

Nie istnieją ogólnodostępne, szczegółowe dane statystyczne dotyczące odsetka czy liczby zgłoszeń celnych (importowych lub eksportowych) objętych kontrolą. Urząd Celno-Skarbowy (KAS) publikuje liczby przeprowadzonych kontroli, ale nie – stosunku do liczby wszystkich zgłoszeń.

Dla przykładu:
• W 2023 roku przeprowadzono 9051 kontroli celno-skarbowych (wzrost o 117 % w stosunku do 2022), przy czym zakończonych z nieprawidłowościami było aż 92–93 % z nich   .
• Tylko w okresie styczeń–wrzesień 2023 było 7396 kontroli celno-skarbowych

Jak przebiega rewizja celna?

Kontrola celna rozpoczyna się od sprawdzenia dokumentacji – celnicy analizują, czy zgłoszenia są kompletne i poprawnie wypełnione. Następnie porównują deklaracje z rzeczywistym stanem przewożonych towarów.

Funkcjonariusze mogą:

• przeliczać towary,
• ważyć je,
• pobierać próbki,
• dokonywać pomiarów i testów,
• sprawdzać parametry techniczne,
• weryfikować klasyfikację celną oraz wartość towaru.

W rewizji powinien brać udział przedstawiciel firmy dokonującej importu lub eksportu. W przypadku jego nieobecności, należy wyznaczyć odpowiednią osobę do reprezentowania przedsiębiorstwa podczas kontroli.

Na co zwracają uwagę funkcjonariusze celni?

W trakcie kontroli celnej szczegółowo analizowane są następujące aspekty:

• Zgodność zgłoszenia celnego z rzeczywistością – sprawdzana jest zgodność zadeklarowanych informacji z faktyczną zawartością przesyłki.
• Poprawność klasyfikacji taryfowej – właściwa klasyfikacja ma wpływ na wysokość należności celnych.
• Prawidłowe naliczenie opłat – kontrola obejmuje również poprawność obliczeń dotyczących cła, podatku VAT i akcyzy.
• Legalność przewożonych towarów – funkcjonariusze mogą wykryć produkty podrabiane, niebezpieczne dla zdrowia lub objęte embargiem.
• Spełnienie wymogów sanitarnych i fitosanitarnych – istotne w przypadku towarów takich jak żywność, leki, rośliny czy zwierzęta.
• Zgodność z przepisami dotyczącymi pochodzenia towarów – niektóre produkty mogą podlegać ograniczeniom w zależności od kraju, z którego pochodzą.

Jakie są rodzaje kontroli celnej?

W zależności od celu i lokalizacji, kontrole celne dzielą się na:

• Kontrolę dokumentacyjną – obejmuje sprawdzenie wszelkich dokumentów towarzyszących przesyłce: faktur, deklaracji, certyfikatów.
• Kontrolę fizyczną – polega na dokładnym sprawdzeniu zawartości kontenerów, paczek, pojazdów i samych towarów.
• Kontrolę graniczną – przeprowadzana na przejściach granicznych, często połączona z weryfikacją przewoźników.
• Kontrolę po odprawie – może mieć miejsce już po zakończeniu procedur celnych, np. w celu weryfikacji poprawności rozliczenia należności.
• Kontrolę w firmie – funkcjonariusze mogą odwiedzić siedzibę przedsiębiorstwa, aby porównać dokumentację z faktycznym stanem towarów i ich obrotem.

Obowiązki osoby kontrolowanej

Każdy importer czy eksporter ma obowiązek przechowywania dokumentacji celnej przez co najmniej 3 lata. Termin ten zwykle liczony jest od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano zgłoszenia celnego.

Na przykład: jeśli towary zostały dopuszczone do obrotu w 2022 roku, obowiązek przechowywania dokumentacji trwa do końca 2025 roku.

W trakcie kontroli przedsiębiorca (lub jego przedstawiciel) zobowiązany jest do współpracy z organami celnymi. Obejmuje to udostępnianie potrzebnych dokumentów oraz wykonywanie zaleceń służb celnych.