W obrocie międzynarodowym, zwłaszcza w imporcie towarów spożywczych, kosmetyków, wyrobów medycznych czy produktów pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, jednym z kluczowych etapów odprawy celnej jest kontrola sanitarna. Jej głównym celem jest ochrona zdrowia publicznego poprzez zapewnienie, że importowane towary spełniają wymagania sanitarno-epidemiologiczne obowiązujące na terytorium Unii Europejskiej.

Sanitarne kontrole graniczne przeprowadzane są przez pracowników upoważnionych przez Państwowego Granicznego Inspektora Sanitarnego. Odbywają się one na przejściach granicznych kolejowych, rzecznych, morskich, drogowych oraz w portach lotniczych. Kontrola może być realizowana zarówno w składzie celnym, jak i w miejscu docelowego przeznaczenia towaru.

Kontrola sanitarna na granicy nie jest wymagana, jeśli towary przewożone są w celach badawczych lub marketingowych. Nie obowiązuje również w przypadku transportu z innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. W takich sytuacjach należy jednak posiadać odpowiednią dokumentację potwierdzającą zgodność z wymogami bezpieczeństwa i zdrowia.

Czym jest graniczna kontrola sanitarna?

Graniczna kontrola sanitarna to obowiązkowa procedura mająca na celu ochronę zdrowia publicznego. Jej zadaniem jest sprawdzenie, czy importowane towary spełniają wszystkie normy sanitarne i zdrowotne obowiązujące w UE. Przeprowadzana jest przez inspektorów Państwowej Inspekcji Sanitarnej na przejściach granicznych, w składach celnych lub w miejscu docelowym towaru.

Jakie towary podlegają sanitarnej kontroli granicznej?

Kontrola sanitarna dotyczy przede wszystkim importu:

• żywności (m.in. ryż, mąka, makarony, pieczywo, słodycze),
• olejów roślinnych (np. sojowy, rzepakowy, palmowy),
• owoców, warzyw, orzechów, grzybów i przetworów owocowo-warzywnych,
• kawy, herbaty, maté oraz ich ekstraktów i przetworów,
• napojów (soków, wód mineralnych, wina, wermutu),
• materiałów i przedmiotów przeznaczonych do kontaktu z żywnością (naczynia, sztućce, miksery, młynki).

Pełny wykaz towarów oraz odpowiadające im kody celne znajdują się w rozporządzeniu Ministra Zdrowia.

Kiedy kontrola nie jest wymagana?

Graniczna kontrola sanitarna nie obowiązuje w przypadku:

• importu z innych krajów Unii Europejskiej (pod warunkiem posiadania odpowiedniej dokumentacji potwierdzającej bezpieczeństwo towaru),
• transportu w celach badawczych lub marketingowych.

Etapy kontroli sanitarnej – krok po kroku

1. Zgłoszenie wniosku

Wniosek o przeprowadzenie kontroli należy złożyć do:

• granicznego inspektora sanitarnego (na przejściu granicznym),
• powiatowego inspektora sanitarnego (w miejscu docelowym lub składzie celnym).

Terminy:

• 48 godzin przed planowanym przywozem,
• 24 godziny w przypadku towarów łatwo psujących się.

2. Wymagane dokumenty

• Wniosek o kontrolę sanitarną,
• Dokumenty przewozowe (np. CMR, TIR, SAD),
• Faktura,
• Wyniki analiz mikrobiologicznych, chemicznych, dotyczących pestycydów, metali ciężkich, GMO lub skażeń radiologicznych,
• Certyfikat partii i daty ważności,
• Pełnomocnictwo (jeśli dotyczy),
• Tłumaczenia dokumentów (jeśli wymagane).

3. Weryfikacja warunków transportu

Inspektorzy kontrolują:

• stan sanitarno-higieniczny środka transportu,
• warunki przewozu i przechowywania towarów, w tym temperaturę:
• poniżej -18°C – dla towarów mrożonych,
• od 0°C do 4°C – dla produktów chłodzonych,
• do 20°C – dla pozostałych produktów.

4. Pobranie próbek

Podczas kontroli oceniane są:

• stan i oznakowanie opakowań,
• właściwości organoleptyczne (zapach, barwa, wygląd),
• w razie potrzeby – badania laboratoryjne.

5. Protokół kontroli

Po zakończeniu czynności kontrolnych importer otrzymuje oryginał protokołu kontroli. Kopia dokumentu pozostaje w dokumentacji stacji sanitarno-epidemiologicznej.

6. Decyzja urzędu

Na podstawie wyników kontroli importer otrzymuje:

• świadectwo dopuszczenia towaru do obrotu, lub
• decyzję zakazującą wprowadzenia towaru na rynek.

Negatywna decyzja może oznaczać:

• nakaz zwrotu towaru poza granice UE,
• zniszczenie towaru na koszt importera,
• przekwalifikowanie celu importu (np. na cele przemysłowe).

Importer ma prawo złożyć odwołanie w ciągu 14 dni.

Koszty kontroli sanitarnej

Opłaty pobierane są przez stację sanitarno-epidemiologiczną – w kasie lub przelewem.

Przykładowe koszty:

1. Kontrola dokumentacji – 17 zł
2. Oględziny towaru:

• do 500 kg – 17 zł
• 500 kg – 1 tona – 40 zł
• 1–10 ton – 100 zł
• 10–25 ton – 200 zł
• 25–60 ton – 300 zł
• powyżej 60 ton – 500 zł

1. Kontrola środka transportu – 41 zł
2. Pobranie próbek:

• proste – 17 zł
• złożone – 52 zł

1. Transport próbek:

• do 25 km – 20 zł
• powyżej 25 km – wg stawek za kilometr
• kurier – wg cennika firmy kurierskiej

Badania laboratoryjne – od 6 do 1512 zł (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia)
Sporządzenie świadectwa lub CED – 35 zł
Dodatkowy egzemplarz dokumentu – 5 zł

Kontrola sanitarna stanowi istotny element procesu importu towarów szczególnie wrażliwych z punktu widzenia zdrowia publicznego. Jej prawidłowe przeprowadzenie nie tylko zapewnia bezpieczeństwo konsumentów, ale również chroni interesy importerów, pozwalając na uniknięcie sankcji, opóźnień i kosztownych procedur naprawczych. Znajomość przepisów, rzetelne przygotowanie dokumentacji oraz ścisła współpraca z odpowiednimi organami kontrolnymi są kluczowe dla sprawnego przebiegu odprawy celnej. Przestrzeganie wymogów sanitarnych to nie tylko obowiązek prawny, ale również dowód odpowiedzialności i profesjonalizmu w międzynarodowym obrocie towarowym.